Okres sredniowiecza

DZIEJE POLSKIEGO PRAWA KARNEGO

- Åšredniowiecze

W początkach państwowości polskiej prawo karne zdecydowanie odbiegało od ideału zaprezentowanego przez Galla Anonima. W dobie rozbicia dzielnicowego szczególnym problemem był brak egzekucji wyroków sądowych sprzyjający rozpowszechnianiu się praktyk samosądów oraz dochodzeniu sprawiedliwości w drodze wojen prywatnych, zwanych także wróżdami lub zwadami. Z drugiej strony osłabienie władzy sprzyjało rozwojowi przestępczości.

W średniowieczu przestępstwa dzielono ze względu na kryterium podmiotowo-proceduralne; wyróżniano przestępstwa ścigane z urzędu i przestępstwa ścigane na podstawie skargi prywatnej. Z urzędu ścigano w XII i XIII wieku przestępstwa przeciwko panującemu, interesom państwa i religii. Czyny te zagrożone były najsurowszymi karami, a winnych ich popełnienia określano mianem głównych wrogów księcia.

Rozwój prawa karnego w wiekach średnich wiązał się z tzw. Statutami Kazimierza Wielkiego, których 2/3 treści dotyczyło właśnie tej gałęzi prawa. W okresie panowania Kazimierza usprawnione zostało ściganie przestępstw z urzędu, zaś za najgroźniejsze uważane były w owym czasie przestępstwa popełniane zawodowo.

Statuty Kazimierza Wielkiego posługiwały się konstrukcją miru. Rzecznikiem miru był panujący, stąd mir zwano także ręką pańską. W wypadku naruszenia miru czynem zabronionym, jego sprawcę karano nawiązką lub główszczyzną (kary prywatne) a także, pobieraną na rzecz monarchy, karą państwową a czasem również karą sądową (na rzecz sądu).

Wyróżniano różne rodzaje miru, takie jak: mir miejscowy (obejmujący określone miejsca: drogi, targi, domy, pola), mir osobowy (obejmujący określone kategorie osób: kobiety, Żydzi), mir mieszany (obejmował zarówno osobę, jak i miejsce).

Jeśli chodzi o konstrukcję winy i związku przyczynowego, to w średniowieczu karano, kiedy zdarzył się jakiś fakt, który można było powiązać z określoną osobą. Kwestia winy nie była zaś przedmiotem dociekań procesu karnego, co powodowało, iż bez znaczenia było, czy czyn został popełniony umyślnie, czy nieumyślnie. Dopiero w XIII w. praktyka sądowa zaczęła rozróżniać przestępstwa z przypadku od przestępstw umyślnych, co skutkowało względniejszym karaniem sprawców tych ostatnich czynów. Statuty Kazimierza rozróżniały już formalnie przestępstwa w winy umyślnej oraz przestępstwa nieumyślne. Podział ten miał jednak charakter kazuistyczny a od formy winy zależała wymierzana przez sąd kara.

Średniowieczne prawo karne przewidywało kilka przypadków wyłączenia odpowiedzialności karnej, były to:

a) poczÄ…tek – zaczepka sÅ‚owna lub czynna, skierowana przeciw danej osobie, komuÅ› z jej bliskich lub poddanych, która powodowaÅ‚a bezkarność czynu skierowanego przeciw zaczepiajÄ…cemu;

b) wykonanie odwetu;

c) wykonanie uprawnieÅ„ przez wierzyciela – sÅ‚użyÅ‚o realizacji uprawnieÅ„ z umowy;

d) zabicie polnego złodzieja schwytanego nocą na gorącym uczynku kradzieży zboża.

Najcięższymi przestępstwami ściganymi z urzędu były:

a) przestępstwa przeciwko panującemu: odebranie władzy, zamach na życie panującego; przestępstwa te określane były też jako zbrodnie obrazy majestatu (łac. crimen laesae maiestatis);

b) zdrada: bunt przeciw władcy, sprowadzenie nieprzyjaciół do kraju, poddanie zamku nieprzyjacielowi;

c) przestępstwa przeciwko religii panującej: przestępstwo herezji;
(tutaj kościół palił i mordował do 3-go pokolenia włącznie bez względu na wiek, aby uniemożliwić odzyskanie niesłusznie zagrabionych posiadłości przez poszkodowanych, czyli zstępnych i wstępnych "spalonego" . To jeden z najtragiczniejszych dla ludu okres w dziejach działania armii inkwizytorów !!! )

d) przestępstwa przeciwko interesom skarbowym państwa: fałszowanie monety, zabór dochodów należnych skarbowi;

e) przestępstwa przeciw władzom i sądom: nieposzanowanie władzy królewskiej, niewykonanie wyroku opór wobec władzy przeprowadzającej egzekucję wyroku;

f) przestępstwa urzędnicze: wymuszanie łapówek;

g) łotrostwo: zawodowo uprawiany rabunek i kradzieże.

Na podstawie skargi prywatnej ścigano:

a) mężobójstwo: typami kwalifikowanymi było krewnobójstwo, zabójstwo szlachcica w jego domu;

b) uszkodzenie ciała: zranienie i okaleczenie;

c) obrazÄ™ czci: zniewaga, potwarz (oszczerstwo);

d) gwałty: gwałty na osobie (bezprawne uwięzienie, porwanie, zgwałcenie kobiety), gwałty na majątku (kradzież);

e) podpalenie;

f) kradzieże.

W średniowieczu przeważała indywidualna odpowiedzialność karna. Znane były jednak także wypadki odpowiedzialności zbiorowej. Odpowiedzialność zbiorowa dotyczyła na przykład członków najbliższej rodziny sprawcy zbrodni przeciwko panującemu lub też stosowana była jako środek nacisku mający na celu wykrycie sprawcy przestępstwa.

Wśród kar stosowanych w wiekach średnich wskazać można:

a) KarÄ™ Å›mierci – poczÄ…tkowo wykonywana byÅ‚a przez ukamienowanie, z czasem ulegÅ‚Ä… zróżnicowaniu w zależnoÅ›ci od ciężaru przestÄ™pstwa. Kara Å›mierci stosowana byÅ‚a w postaci zwykÅ‚ej (powieszenie, Å›ciÄ™cie) lub kwalifikowanej (kara Å›mierci przez obciÄ™cie czÅ‚onków, ukrzyżowanie, ćwiartowanie, palenie żywcem, Å‚amanie koÅ‚em.

b) ProskrypcjÄ™ (wywoÅ‚anie) – powodowaÅ‚a fikcyjnÄ… Å›mierć proskrybowanego. Skazany na tÄ™ karÄ™ przestawaÅ‚ istnieć dla prawa jako osoba a jego majÄ…tek ulegaÅ‚ konfiskacie.

c) KarÄ™ niewoli i wygnania (banicji) – stosowana czÄ™sto jako zÅ‚agodzenie kary Å›mierci.

d) KonfiskatÄ™ majÄ…tku.

e) Kary mutylacyjne – polegajÄ…ce na okaleczeniu: obciÄ™ciu ucha, uciÄ™ciu rÄ™ki, uciÄ™ciu nosa, wyrwaniu jÄ™zyka.

« Powrót